آداب صدق دادن : صدقه دادن یکی از اعمال پسندیده و پر فضیلت در اسلام است و آداب خاصی دارد که رعایت آنها می‌تواند اثرات مثبت این عمل خیر را بیشتر کند.

آداب صدق دادن:

•  1. اخلاص نیت:
  

نیت صدقه باید خالصانه برای رضای خداوند باشد، نه به‌منظور خودنمایی یا کسب شهرت.

• 2. پوشاندن صدقه:
  

بهتر است صدقه به صورت پنهانی و بدون اعلام عمومی داده شود تا از ریا و خودنمایی جلوگیری شود.

• 3. احترام به گیرنده صدقه:
  

گیرنده صدقه باید با احترام و کرامت برخورد شود. نباید او را تحقیر یا کوچک کرد.

منت نگذاشتن بر صدقه یکی از اصول مهم اخلاقی در اسلام است که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و امام علی (علیه‌السّلام) بر آن تأکید کرده‌اند. این اصل نشان‌دهنده اهمیت حفظ کرامت و شأن نیازمندان است و در عین حال به فرد دهنده صدقه یادآوری می‌کند که هدف از صدقه، رضای خداوند و کمک به دیگران است، نه کسب شهرت یا منّت گذاشتن بر دیگران. در ادامه، به دو روایت از پیامبر اسلام و امام علی اشاره می‌شود:

پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند:
«همانا خداوند عزّوجلّ شش خصلت را بر من روا ندانسته و همان‌ها را برای جانشینان من از فرزندانم و برای پیروانشان روا نشمرد: … منت نهادن پس از صدقه دادن…» .

امام علی (علیه‌السّلام) در سفارش خود به مالک اشتر فرمودند:
«مبادا هرگز با خدمت‌هایی که انجام دادی بر مردم منت گذاری، یا آنچه را انجام داده‌ای بزرگ شماری، یا مردم را وعده‌ای داده، سپس خلف وعده نمایی. منت نهادن، پاداش نیکوکاری را از بین می‌برد، و کاری را بزرگ شمردن، نور حق را خاموش گرداند.»

این روایات به چند نکته مهم اشاره دارند:

• حفظ کرامت انسانی: منّت گذاشتن بر دیگران پس از صدقه دادن، کرامت انسانی آنها را نقض می‌کند و باعث ایجاد احساس حقارت و ناراحتی در نیازمندان می‌شود.
• خلوص نیت: هدف اصلی صدقه باید رضایت خداوند و کمک به نیازمندان باشد، نه کسب شهرت یا افتخار. منّت گذاشتن، نیت خالص را خدشه‌دار می‌کند و ارزش معنوی صدقه را از بین می‌برد.
• پاداش نیکوکاری: امام علی (علیه‌السّلام) تأکید می‌کند که منّت گذاشتن بر نیکوکاری، پاداش آن را از بین می‌برد. بنابراین، حفظ خلوص نیت و عدم منّت گذاشتن، باعث می‌شود که پاداش کامل نیکوکاری حفظ شود.

این آموزه‌ها نشان‌دهنده اهمیت بالای اخلاقی و معنوی در اعمال نیکو و خیرخواهانه است و تأکید می‌کند که نیکی به دیگران باید با حفظ کرامت و احترام آنها همراه باشد تا به پاداش و رضایت واقعی خداوند دست یافت.

• 4. بهترین مال:
  

صدقه باید از بهترین و حلال‌ترین اموال داده شود، نه از اموالی که بی‌ارزش یا مشکوک هستند.
صدقه دادن از بهترین و پاک‌ترین اموال یکی از توصیه‌های مهم قرآن کریم است که بر اهمیت کیفیت اموال صدقه تاکید دارد. در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که به این موضوع اشاره می‌کند. در ادامه، به دو آیه‌ای که به این موضوع اشاره دارند، پرداخته می‌شود:

سوره بقره، آیه 267:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَنفِقُوا مِن طَیِّبَاتِ مَا کَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَکُم مِّنَ الْأَرْضِ وَلَا تَیَمَّمُوا الْخَبِیثَ مِنْهُ تُنفِقُونَ وَلَسْتُم بِآخِذِیهِ إِلَّا أَن تُغْمِضُوا فِیهِ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ»
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از قسمت‌های پاکیزه اموالی که (از طریق تجارت) به دست آورده‌اید، و از آنچه از زمین برای شما خارج ساخته‌ایم، انفاق کنید و قصد نکنید که از چیزهای پست انفاق کنید در حالی که خود شما حاضر نیستید آنها را بپذیرید، مگر با چشم پوشی کردن در آن، و بدانید که خداوند بی‌نیاز و ستوده است.»

سوره آل عمران، آیه 92:
«لَن تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّىٰ تُنفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنفِقُوا مِن شَیْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ»
«هرگز به(حقیقت) نیکوکاری نمی‌رسید مگر این که از آنچه دوست می‌دارید،(در راه خدا) انفاق کنید و آنچه انفاق می‌کنید، خداوند از آن آگاه است.»

این آیات تأکید دارند که صدقه باید از اموال پاک و حلال باشد و بهتر است از چیزهایی باشد که شخص آنها را دوست دارد. انفاق از محبوب‌ترین و پاک‌ترین اموال، نشان‌دهنده خلوص نیت و عشق به خداوند است و باعث می‌شود تا فرد به درجات بالاتری از نیکوکاری و تقوا دست یابد. این کار نه تنها به نیازمندان کمک می‌کند، بلکه روحیه سخاوت و بخشندگی را در انسان تقویت می‌کند و او را به خداوند نزدیک‌تر می‌سازد.

• 5. زمان و مکان مناسب:
  

صدقه دادن در زمان‌ها و مکان‌های خاصی مانند ماه رمضان، شب‌های قدر، و یا هنگام نیازهای فوری دیگران، اهمیت ویژه‌ای دارد.

• 6. تداوم صدقه نیز از آداب صدق دادن است.

بهتر است صدقه به صورت مستمر و پایدار داده شود، حتی اگر مقدار آن کم باشد. استمرار در این کار، آثار مثبت بیشتری دارد.

• 7. صدقه به نزدیکان از آداب صدق دادن است.

اولویت در صدقه دادن به نزدیکان و خویشاوندان است، زیرا این کار هم به افزایش محبت و همبستگی خانوادگی کمک می‌کند و هم ثواب بیشتری دارد.
در اسلام، صدقه دادن به خویشاوندان نزدیک دارای اهمیت و اولویت ویژه‌ای است. احادیث و روایات متعددی از پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و ائمه معصومین (علیهم‌السلام) بر این موضوع تأکید دارند. در ادامه به چند روایت و بیان این اهمیت پرداخته می‌شود:

• اولویت صدقه به خویشاوندان نزدیک:
  پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند:
  «در حالی که اقوام نزدیک انسان محتاج باشند؛ جای صدقه دادن به دیگران نیست» . این حدیث نشان می‌دهد که در شرایطی که خویشاوندان نزدیک نیازمند هستند، اولویت با آنهاست و صدقه باید ابتدا به آنها داده شود.
• از دست دادن فضیلت کامل صدقه:
  اگر کسی با وجود نیازمندی خویشاوندان خود، به دیگران صدقه دهد، فضیلت و ثواب کامل صدقه را از دست خواهد داد . این نشان می‌دهد که توجه به نیازهای نزدیکان چقدر مهم است و نادیده گرفتن آنها، تأثیر منفی بر ارزش صدقه دارد.
• ثواب دوبرابر صدقه به خویشاوندان:
  پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند:
  «صدقه بر خویشان نزدیک، ثواب صدقه را دوبرابر می‌کند» . این حدیث بیانگر این است که صدقه دادن به خویشاوندان نه تنها به رفع نیازهای آنها کمک می‌کند، بلکه پاداش بیشتری در نزد خداوند دارد.

این روایات نشان‌دهنده اهمیت توجه به نیازهای خویشاوندان و اولویت دادن به آنها در انجام صدقه و کمک‌های مالی است. چنین عملی نه تنها مشکلات مادی را برطرف می‌کند، بلکه به تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی نیز کمک می‌کند و باعث افزایش محبت و همبستگی در خانواده می‌شود.

• 8. پاسخ به نیازها:
  

بهتر است صدقه در پاسخ به نیازهای واقعی افراد باشد. شناخت نیازهای افراد و کمک به آنها در رفع آن نیازها، اثر بخشی صدقه را بیشتر می‌کند.

• 9. صدقه پنهانی و آشکارا:
  

صدقه دادن هم به صورت پنهانی و هم آشکارا هر دو پسندیده است، اما در شرایطی که ترغیب دیگران به این کار خیر مهم باشد، صدقه آشکارا هم توصیه شده است.

• 10. درخواست دعا از فقیر:

در اسلام، علاوه بر تشویق به صدقه دادن، درخواست دعا از فقیران نیز اهمیت ویژه‌ای دارد و از آداب صدقه دادن است. این درخواست نه تنها باعث ایجاد حس احترام و کرامت برای فقیر می‌شود، بلکه دعای فقیران به دلیل خلوص نیت و نزدیکی به خداوند، بیشتر مستجاب می‌شود. در ادامه، به دو روایت از امام علی (علیه‌السّلام) و امام سجاد (علیه‌السّلام) در این خصوص اشاره می‌کنم:

• امام علی (علیه‌السّلام) فرمودند:
  «زمانی که به فقیران، چیزی می‌دهید از آنها بخواهید که برای شما دعا کنند؛ زیرا دعای ایشان در حق شما مستجاب می‌شود».
  
  امام سجاد (علیه‌السّلام) فرمودند:
  «هر کسی بر بینوای ناتوانی صدقه بدهد و آن بینوا در آن حال برای او دعا نماید؛ دعایش مستجاب می‌شود».

این روایات به چند نکته مهم اشاره دارند:

• ارتباط قلبی و روحی: درخواست دعا از فقیران نشانه‌ای از احترام و توجه به مقام انسانی آنهاست. این عمل باعث ایجاد ارتباط قلبی و روحی میان دهنده و گیرنده صدقه می‌شود.
• مستجاب شدن دعا: دعای فقیران به دلیل خلوص نیت و حالت نیازمندی بیشتر مورد قبول خداوند واقع می‌شود. از این رو، درخواست دعا از آنها، برکت بیشتری به زندگی فرد می‌آورد.
• تقویت همبستگی اجتماعی: این عمل باعث تقویت همبستگی اجتماعی و افزایش محبت و دوستی در جامعه می‌شود. فقیران با احساس ارزشمندی و احترام، از این که کسی به دعای آنها اعتماد می‌کند، خوشحال می‌شوند.
  این آموزه‌ها نشان‌دهنده عمیق بودن نگاه اسلام به مسائل اخلاقی و اجتماعی است و تأکید بر ارزش‌ها و اصولی دارد که باعث رشد و تعالی فرد و جامعه می‌شود.

رعایت این آداب می‌تواند به تقویت اثرات معنوی و اجتماعی صدقه کمک کند و رضایت الهی را بیشتر به همراه داشته باشد.

• 11. صدقه دادن قبل از درخواست فقیر:

یکی از آداب صدقه دادن در اسلام است که توسط امام صادق (علیه‌السلام) به آن تأکید شده است. این رفتار نشان‌دهنده حساسیت و توجه به نیازهای دیگران قبل از آنکه آنها مجبور به درخواست شوند، می‌باشد. در ادامه، به توضیحات و روایات مرتبط با این موضوع می‌پردازم:

امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:
«کار نیک بخشش، پیش از درخواست است. اما آنچه پس از سؤال و خواهش داده می‌شود، پاداش آبرویی است که(درخواست کننده) در برابر تو ریخته است؛ تمام شب را به بیداری و ناراحتی گذرانده، و میان امید و نومیدی به سر برده است، بی آن که بداند برای نیاز خود به کجا رو کند؛ سپس عزم جزم کرده و با قلبی تپنده، و دست و پایی لرزان، و گونه‌ای افروخته از شرم، رو به تو آورده است، بی آن که بداند با افسردگی از پیش تو باز خواهد گشت یا با شادی؟»

این روایت بر چند نکته اساسی تأکید دارد:

• پیش‌قدم شدن در نیکوکاری:
  بخشش و صدقه دادن قبل از درخواست نیازمند، نشانه‌ای از انسان‌دوستی و توجه به حال دیگران است. این رفتار نشان می‌دهد که فرد دهنده صدقه، حساسیت و دلسوزی زیادی نسبت به نیازمندان دارد و تلاش می‌کند تا آنها را از احساس نیاز و درخواست نجات دهد.
• حفظ آبروی نیازمند:
  وقتی فردی مجبور به درخواست کمک می‌شود، احتمالاً احساس شرم و ناراحتی می‌کند. کمک کردن به نیازمندان قبل از اینکه آنها درخواست کنند، به حفظ آبروی آنها کمک می‌کند و از ناراحتی و اضطراب آنها می‌کاهد.
• پاداش و ارزش صدقه:
  صدقه‌ای که قبل از درخواست داده می‌شود، از ارزش و پاداش بیشتری برخوردار است؛ چرا که نه تنها نیاز مادی فرد را برطرف می‌کند، بلکه کرامت و احترام او را نیز حفظ می‌کند.
• مستثنی بودن گدایان حرفه‌ای:
  البته این توصیه بیشتر برای افرادی است که به‌طور واقعی نیازمند هستند و برای حفظ آبروی خود، تا حد امکان از درخواست مستقیم خودداری می‌کنند. اما برای کسانی که گدایی را به عنوان شغل خود انتخاب کرده‌اند، این توصیه ممکن است کاربرد کمتری داشته باشد.

این آموزه‌ها نشان‌دهنده اهمیت اخلاقی و اجتماعی صدقه دادن در اسلام است و تأکید بر این دارد که کمک به دیگران باید با در نظر گرفتن کرامت و احترام آنها باشد تا علاوه بر رفع نیاز مادی، باعث ارتقای روحیه و اعتماد به نفس آنها نیز شود.

• 12. نگاه نکردن به صورت فقیر از آداب صدق دادن است.

امام رضا علیه اسلام بسیار به آن تاکید داشته اند. برای رعایت این ادب از آداب صدقه دادن می‌توانید با استفاده از خیریه ها، کمک‌های انسان دوستانه خود را به خیریه‌های مختلف پرداخت کنید.

شما می توانید از طریق اهدای کمک های نقدی، کمک های غیرنقدی، صدقات و نذورات، خرید هنرهای دستی مددجویان، استند تبریک و تسلیت، دریافت قلک، و ارائه خدمات داوطلبانه و حمایتی، خیریه وحدت را حمایت کنید.

• 13. واسطه‌گری در صدقه دادن

یکی از اعمال بسیار پسندیده و پر اجر در اسلام است. پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در بیانی زیبا به اهمیت و ارزش این عمل اشاره کرده‌اند. این رفتار نشان می‌دهد که هر کسی که در مسیر رساندن صدقه به مستحقان نقش داشته باشد، پاداش کامل صدقه را دریافت می‌کند. در ادامه به این روایت و تفسیر آن می‌پردازم:

پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند:
«… و کسی که مال صدقه را از شخصی گرفته و به نیازمندی برساند همان پاداش صدقه‌دهنده را خواهد داشت؛ و اگر صدقه چهل هزار دست بگردد تا به مستمند برسد، همه آنان (که در این کار خیر شرکت داشته‌اند) پاداش کامل صدقه را خواهند برد…»

این روایت بر چند نکته اساسی تأکید دارد:

• پاداش واسطه‌گری در صدقه:
  فردی که صدقه را از صدقه‌دهنده دریافت کرده و آن را به نیازمند می‌رساند، همان پاداشی را دریافت می‌کند که صدقه‌دهنده دریافت می‌کند. این نشان‌دهنده ارزش والای واسطه‌گری در این عمل نیکوست.
• توزیع پاداش میان تمامی واسطه‌ها:
  حتی اگر صدقه از دست به دست چرخیده و توسط چهل هزار نفر واسطه به مستمند برسد، همه این افراد در پاداش کامل صدقه شریک خواهند بود. این بیانگر اهمیت همکاری و مشارکت در کارهای خیر و نیکوکارانه است.
• تشویق به مشارکت در کارهای خیر:
  این روایت تشویقی برای همه افراد جامعه است تا در کمک به نیازمندان مشارکت کنند، حتی اگر خودشان مستقیماً صدقه‌دهنده نباشند. مشارکت در رساندن صدقه به مستحقان نیز همان پاداش را دارد و این باعث گسترش کارهای خیر در جامعه می‌شود.
• ارزش اجتماعی واسطه‌گری:
  واسطه‌گری در صدقه دادن باعث می‌شود تا افرادی که ممکن است خودشان به دلایلی نتوانند مستقیم به نیازمندان کمک کنند، از طریق این واسطه‌گری در این عمل خیر مشارکت کنند و اجر و پاداش آن را ببرند.

این آموزه‌ها نشان‌دهنده اهمیت بزرگ واسطه‌گری در صدقه دادن در اسلام است و بر این تأکید دارد که هر کسی که به نحوی در رساندن کمک به نیازمندان شرکت کند، از پاداش الهی بی‌بهره نخواهد ماند. این رویکرد به تقویت روحیه همکاری و همبستگی در جامعه و افزایش انجام اعمال نیکو و خیرخواهانه کمک می‌کند.

این اعمال ممکن است در برخی جوامع به عنوان روش‌هایی برای دفع بلا و رفع مشکلات مورد استفاده قرار گیرند. در ادامه به بررسی این موضوع و رویکرد اسلام به چنین اعمالی می‌پردازیم:

• 14. چرخاندن صدقه دور سر

این عمل معمولاً در برخی فرهنگ‌ها و جوامع به عنوان راهی برای دفع بلا و حفظ سلامتی انجام می‌شود. در این روش، فردی که قصد دارد صدقه دهد، پول یا اشیاء دیگری را چند بار دور سر خود یا دیگران می‌چرخاند و سپس آن را به نیازمندان می‌دهد. این عمل به نوعی نمادین و برای آرامش خاطر فرد انجام می‌شود.

دیدگاه اسلام درباره این نوع اعمال
در اسلام، اصل بر این است که اعمال و عبادات باید بر اساس دلایل شرعی و احادیث معتبر انجام شوند. اعمالی که دلیل شرعی ندارند، اگر به عنوان یک عمل دینی و با اعتقاد به تأثیر شرعی آن انجام شوند، می‌توانند به عنوان بدعت شناخته شوند. بدعت در اسلام به معنای افزودن یا ایجاد عملی در دین است که دلیل شرعی ندارد و از سوی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یا ائمه معصومین (علیهم‌السلام) تأیید نشده است.

چرخاندن صدقه دور سر به عنوان یک عمل نمادین و فرهنگی، در صورتی که به عنوان یک اقدام صرفاً فرهنگی و بدون اعتقاد به تأثیر شرعی آن انجام شود، اشکالی ندارد. اما اگر این عمل به عنوان یک عمل دینی و با اعتقاد به تأثیر شرعی آن انجام شود، ممکن است به عنوان بدعت شناخته شود و از دیدگاه شرعی مورد تأیید نباشد.

کمک به معلولان ذهنی و جسمی

یکی از بهترین و انسانی‌ترین راه‌های نیکوکاری است. حمایت و کمک به این افراد می‌تواند تاثیرات بسیار مثبت و ماندگاری در زندگی آنان داشته باشد.

• افزایش کیفیت زندگی: با ارائه کمک‌های مالی، درمانی، آموزشی و اجتماعی، می‌توان کیفیت زندگی معلولان را بهبود بخشید و به آنها کمک کرد تا زندگی مستقلی داشته باشند.
• ترویج عدالت اجتماعی: حمایت از افراد معلول به تحقق عدالت اجتماعی و کاهش نابرابری‌ها کمک می‌کند. این کار نشان‌دهنده احترام به حقوق بشر و کرامت انسانی است.
• افزایش آگاهی و پذیرش اجتماعی: فعالیت‌های نیکوکارانه می‌تواند آگاهی عمومی را افزایش دهد و پذیرش اجتماعی افراد معلول را بهبود بخشد.
• توسعه مهارت‌ها و استعدادها: کمک‌های آموزشی و تخصصی می‌تواند به معلولان کمک کند تا مهارت‌ها و استعدادهای خود را شکوفا کرده و به جامعه خدمت کنند.
• حمایت روانی و عاطفی: کمک‌های روانی و عاطفی می‌تواند اعتماد به نفس و خودباوری افراد معلول را افزایش دهد و آنها را در مواجهه با چالش‌های زندگی یاری دهد.

مرکز خیریه معلولین ذهنی وحدت (دخترانه)، با شماره ثبت 3991 و تحت نظارت سازمان بهزیستی کشور، از سال 1359 به صورت شبانه‌روزی و حرفه‌آموزی در خدمت دختران عقب‌مانده ذهنی بی‌سرپرست و بدسرپرست بالای چهارده سال بوده است که فعالیت خود را با مدیریت هیئت مدیره و فاقد بودجه مستقل و مستمر (با کمک‌های مردمی خیرین و داوطلبان) آغاز نموده و تا امروز به 186 دختر معلول ذهنی و جسمی، این فرشتگان زمینی، در دو ساختمان به صورت شبانه‌روزی خدمات تخصصی ارائه می‌دهد.