معلولین ذهنی اختلالی دارند که با عملکرد هوشی زیر حد طبیعی و اختلال در مهارت‌های انطباقی مشخص می‌گردد.
معلولیت ذهنی یک وضعیت ناتوانی ذهنی است که می‌تواند بر توانایی‌های شناختی، اجتماعی و عملی فرد تأثیر بگذارد. این وضعیت ممکن است از مشکلات خفیف یادگیری تا ناتوانی‌های شدید فکری و عملکردی را شامل شود. که در دوران کودکی، معمولاً قبل از ۱۸ سالگی، شروع می‌شود.
در این مقاله به بررسی تعریف، علل، تشخیص، درمان و حمایت‌های موجود برای معلولین ذهنی پرداخته خواهد شد.
علل معلولیت ذهنی
علل معلولیت ذهنی می‌تواند به عوامل ژنتیکی، محیطی و مشکلات پزشکی برگردد. برخی از مهم‌ترین علل عبارتند از:
- ژنتیکی: ناهنجاریهای کروموزومی مانند سندروم داون و جهش‌های ژنی خاص.
مشکلات پیش از تولد: مصرف الکل یا مواد مخدر توسط مادر باردار، عفونتهای دوران بارداری.عفونتهای رحمی و ابتلای به بیماری سرخچه و توکسوپلاسموز (بیماری خطرناکی که از طریق گربه منتقل می‌شود) نیز در بروز عارضه نقش دارند - مشکلات دوران تولد: نارس بودن،زایمان مشکل، کمبود اکسیژن در هنگام زایمان و خون‌ریزی جمجمه و …
عوامل محیطی: کمبودهای تغذیه‌ای، قرارگیری در معرض مواد سمی. - عوامل پس از تولد: عفونت‌ها، آسیب‌های مغزی.ضربات شدید به جمجه کودک (یرقان) سیانوز (سیاه شدن)، عفونتهای دوران نوزادی به همراه تب و تشنج، کم‌کاری تیروئید و … است که با مواظبت از کودک به‌خصوص قبل از سن چهارسالگی می‌توان از بروز عقب ماندگی ذهنی تا حدی جلوگیری نمود.
- عوامل محیطی اجتماعی: تأثیرات محدودتری در بروز عقب ماندگی ذهنی دارند و شامل فقر، تغذیه، ناپایداری خانواده، وضعیت اقتصادی – اجتماعی بد
تشخیص معلولین ذهنی
تشخیص معلولیت ذهنی معمولاً از طریق ارزیابی‌های روان‌شناختی و پزشکی انجام می‌شود. این ارزیابی‌ها شامل آزمون‌های هوش، ارزیابی‌های تطبیقی و بررسی‌های پزشکی برای شناسایی هر گونه عامل زمینه‌ای می‌باشد. تشخیص زودهنگام بسیار مهم است تا بتوان برنامه‌های مداخله‌ای و حمایتی را هر چه سریع‌تر آغاز کرد.
مشکلات هیجانی و رفتاری در معلولین ذهنی
معلولین ذهنی به معلولیت ذهنی، علاوه بر چالش‌های شناختی و عملی، ممکن است با مشکلات هیجانی و رفتاری نیز مواجه شوند. این مشکلات می‌توانند بر کیفیت زندگی آن‌ها و توانایی‌شان در انجام فعالیت‌های روزمره تأثیر بگذارند.
مشکلات هیجانی
- اضطراب و استرس: بسیاری از معلولین ذهنی دچار اضطراب و استرس می‌شوند که می‌تواند ناشی از ناتوانی در درک محیط، تغییرات ناگهانی در روال روزمره یا نگرانی‌های اجتماعی باشد.
- افسردگی: احساسات ناامیدی و افسردگی در معلولین ذهنی می‌تواند به دلیل تجربیات مکرر شکست، طرد اجتماعی و محدودیت‌های ارتباطی باشد.
- خشم و تحریک‌پذیری: معلولین ذهنی ممکن است به راحتی تحریک شوند و خشمگین شوند، به‌ویژه زمانی که نتوانند نیازها و خواسته‌های خود را به درستی بیان کنند.
مشکلات رفتاری
- پرخاشگری: برخی از معلولین ذهنی ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه‌ای از خود نشان دهند که می‌تواند به خود یا دیگران آسیب برساند.
- خودآزاری: خودآزاری یکی از رفتارهای رایج در معلولین ذهنی با معلولیت‌های شدیدتر است که ممکن است به دلیل ناامیدی یا عدم توانایی در بیان درد و ناراحتی باشد.
- رفتارهای تکراری و کلیشه‌ای: این رفتارها می‌تواند شامل حرکات تکراری، صداسازی‌های مکرر و عادات ثابت باشد.
- مشکلات اجتماعی: ناتوانی در برقراری ارتباط موثر و درک اجتماعی می‌تواند منجر به انزوا و مشکلات در تعاملات اجتماعی شود.
علل مشکلات هیجانی و رفتاری در معلولین ذهنی
علل این مشکلات می‌تواند چندگانه باشد و شامل موارد زیر است:
- عوامل زیستی: تغییرات شیمیایی در مغز، ژنتیک و عوامل جسمی می‌توانند نقش داشته باشند.
- عوامل محیطی: محیط ناپایدار، نبود حمایت اجتماعی و تجربیات منفی می‌توانند به مشکلات هیجانی و رفتاری منجر شوند.
- عوامل روان‌شناختی: ناتوانی در درک و پردازش اطلاعات و مشکلات ارتباطی می‌توانند باعث افزایش اضطراب و رفتارهای ناسازگار شوند.
راهکارهای مدیریت ناهنجاریهای هیجانی و رفتاری در معلولین ذهنی
مدیریت مشکلات هیجانی و رفتاری در افراد مبتلا به معلولیت ذهنی نیازمند رویکردی چندجانبه است:
- درمان دارویی: در برخی موارد، داروها می‌توانند به کنترل اضطراب، افسردگی و پرخاشگری کمک کنند.
- روان‌درمانی: مشاوره و روان‌درمانی می‌تواند به معلولین ذهنی کمک کند تا راه‌های بهتر برای مدیریت هیجانات و رفتارهای خود پیدا کنند.
- آموزش مهارت‌های اجتماعی: آموزش مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی می‌تواند به بهبود تعاملات اجتماعی و کاهش انزوا کمک کند.
- کاردرمانی و رفتاردرمانی: این روش‌ها می‌توانند به بهبود رفتارهای ناسازگار و تقویت رفتارهای مثبت کمک کنند.
- حمایت خانواده و جامعه: ایجاد یک محیط حمایتی و فهمیده برای فرد معلول می‌تواند نقش مهمی در کاهش این مشکلات ایفا کند.
معلولین ذهنی چالش‌های قابل توجهی را برای خود فرد، خانواده و جامعه ایجاد می‌کنند. درک علل و استفاده از روش‌های مناسب مدیریت این مشکلات می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و افزایش توانمندی‌های این افراد کمک کند. فراهم کردن حمایت‌های مناسب و ایجاد محیطی پذیرنده و حامی می‌تواند نقش مهمی در موفقیت معلولین ذهنی در مواجهه با مشکلات هیجانی و رفتاری ایفا کند.
درمان و حمایت‌های لازم برای معلولین ذهنی
درمان معلولیت ذهنی معمولاً شامل مجموعه‌ای از روش‌ها و برنامه‌های حمایتی است که می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کند. برخی از این روش‌ها عبارتند از:
- آموزش ویژه: رنامه‌های آموزشی طراحی شده برای پاسخگویی به نیازهای خاص یادگیری معلولین ذهنی.
- کاردرمانی و گفتاردرمانی: بهبود مهارت‌های عملی و ارتباطی.
- مشاوره و روان‌درمانی:حمایت‌های روان‌شناختی برای فرد و خانواده او
- دارودرمانی: در برخی موارد، داروها می‌توانند به مدیریت علائم خاص کمک کنند.
- حمایت‌های اجتماعی: شامل خدمات مسکن، اشتغال، و مشارکت در جامعه.
حمایت‌های قانونی و اجتماعی از معلولین ذهنی
در بسیاری از کشورها، قوانین و مقرراتی برای حمایت از حقوق افراد مبتلا به معلولیت ذهنی وجود دارد. این قوانین معمولاً شامل دسترسی به آموزش، خدمات بهداشتی، و فرصت‌های شغلی برابر می‌باشد. سازمان‌های غیرانتفاعی و گروه‌های حمایتی نیز نقش مهمی در ارتقاء آگاهی عمومی و حمایت از معلولین ذهنی و خانواده‌هایشان ایفا می‌کنند.
طبق بندی معلولیت یا کم توانی ذهنی
سازمان بهداشت جهانی (WHO) و انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) معلولیت ذهنی را به چهار دسته خفیف، متوسط، شدید و بسیار شدید تقسیم‌بندی کرده‌اند.
1.کم توانی ذهنی خفیف
ویژگی‌ها:
توانایی‌های شناختی: افراد با کم‌توانی ذهنی خفیف معمولاً توانایی یادگیری مهارت‌های آکادمیک تا سطح کلاس ششم تا نهم را دارند.
مهارت‌های اجتماعی: ممکن است در تعاملات اجتماعی و درک نشانه‌های اجتماعی مشکل داشته باشند، اما اغلب می‌توانند روابط اجتماعی برقرار کنند.
مهارت‌های عملی: می‌توانند مهارت‌های روزمره مانند خودمراقبتی و کارهای خانگی را با کمک کمی انجام دهند.
مدیریت:
آموزش ویژه: برنامه‌های آموزشی تنظیم شده برای کمک به پیشرفت مهارت‌های آکادمیک و عملی.
مشاوره و حمایت اجتماعی: برای بهبود مهارت‌های اجتماعی و افزایش اعتماد به نفس.
2. کم توانی ذهنی متوسط
ویژگی‌ها:
توانایی‌های شناختی: این افراد معمولاً می‌توانند مهارت‌های آکادمیک پایه مانند خواندن و نوشتن ساده را یاد بگیرند.
مهارت‌های اجتماعی: ممکن است نیاز به حمایت بیشتری در تعاملات اجتماعی داشته باشند و معمولاً در محیط‌های اجتماعی ساختار یافته بهتر عمل می‌کنند.
مهارت‌های عملی: می‌توانند وظایف روزمره را با نظارت و آموزش مستمر انجام دهند.
مدیریت:
آموزش مهارت‌های عملی و اجتماعی: آموزش مستقیم مهارت‌های روزمره و تعاملات اجتماعی.
کاردرمانی: برای تقویت مهارت‌های عملی و تطبیقی.
3.کم توانی ذهنی شدید
ویژگی‌ها:
توانایی‌های شناختی: معلولین ذهنی توانایی‌های شناختی بسیار محدودی دارند و نیاز به حمایت مداوم در یادگیری مهارت‌های آکادمیک و عملی دارند.
مهارت‌های اجتماعی: نیاز به حمایت گسترده در برقراری ارتباط و تعاملات اجتماعی دارند.
مهارت‌های عملی: نیاز به نظارت مداوم در انجام وظایف روزمره و خودمراقبتی دارند.
مدیریت:
حمایت همه‌جانبه: ارائه حمایت مداوم در تمامی زمینه‌های زندگی از جمله آموزش، مراقبت‌های بهداشتی و مهارت‌های اجتماعی.
استفاده از تکنولوژی کمکی: برای بهبود ارتباطات و افزایش استقلال فردی.
4.کم توانی ذهنی بسیار شدید
ویژگی‌ها:
توانایی‌های شناختی: معلولین ذهنی توانایی‌های شناختی بسیار محدودی دارند و معمولاً قادر به یادگیری مهارت‌های آکادمیک نیستند.
مهارت‌های اجتماعی: نیاز به حمایت کامل در برقراری ارتباط و تعاملات اجتماعی دارند.
مهارت‌های عملی: نیاز به مراقبت کامل در انجام وظایف روزمره و خودمراقبتی دارند.
مدیریت:
مراقبت ویژه: نیاز به مراقبت‌های بهداشتی و حمایتی 24 ساعته.
برنامه‌های تخصصی: برنامه‌های ویژه برای ارتقاء کیفیت زندگی و افزایش راحتی و امنیت فرد.
کم‌توانی ذهنی می‌تواند به شکل‌های مختلفی ظاهر شود و نیازهای متنوعی را برای فرد و خانواده او ایجاد کند. شناخت انواع کم‌توانی ذهنی و ویژگی‌های هر کدام می‌تواند به ارائه حمایت‌های مناسب و بهبود کیفیت زندگی معلولین ذهنی کمک کند. تشخیص زودهنگام و استفاده از برنامه‌های درمانی و حمایتی مناسب، برنامه‌های آموزشی، حمایتی و درمانی متناسب با هر نوع کم‌توانی ذهنی ضروری است تا معلولین ذهنی بتوانند بهترین سطح ممکن از استقلال و رضایت را در زندگی خود تجربه کنند.
خیریه وحدت از با سابقه ترین مراکز خیریه مرتبط با حوزه توانبخشی معلولین ذهنی با هدف نگهداری شبانه روزی از دختران توانخواه بالای چهارده سال با عارضه ی معلولیت ذهنی و جسمی فعالیت می کند.
و خدماتی چون کاردرمانی و توانبخشی، حرفه آموزی و آموزش، روانشناسی و مددکاری، فیزیوتراپی و توانبخشی، ورزش و موسیقی درمانی، دندان پزشکی و امور درمانی، گفتار درمانی به این عزیزان ارائه می دهد.
